नेत्ररोगांवर आवळ्याच्या झाडाच्या पानांचा रस बाहेरून लावण्याचा किंवा नेत्रबस्तीसाठी वापरण्याचा उपयोग होतो. आवळकाठी रात्रभर भिजत घातलेल्या पाण्याने डोळे धुतल्यास नेत्ररोग बरा होण्यास प्रतिबंध होतो. केस गळणे, अकाली पिकणे या त्रासांवर आवळ्याच्या चूर्णाने केस धुण्याचा उपयोग होतो. आवळ्याचे ‘पांढरे आवळे’ आणि ‘रान आवळे’ असे दोन प्रमुख प्रकार आहेत. आयुर्वेदामध्ये आवळ्याला अत्यंत श्रेष्ठ मानले आहे. आवळा पोषणाचे काम करतो, म्हणून आयुर्वेदात त्याला धात्री असेही म्हणतात. वार्धक्य अवस्था टाळून चिरतरुण राहण्यासाठी मदत करतो. आवळ्याच्या सेवनाने शरीर शुद्ध होऊन रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते. चला, तर मग या बहुगुणी आवळ्याचे फायदे आणि तो कधी खाणे योग्य ठरेल हे जाणून घेऊ…
आवळ्याचे फायदे ः
डोके शांत राहणे किंवा केसांच्या सर्व तक्रारींसाठी आवळ्याचे तेल इतर औषधींसह नियमित वापरल्यास फरक पडतो.
ज्यांना पित्ताचा त्रास आहे त्यांनी सकाळी ‘मोरावळा’ खाल्ल्यास फायदेशीर ठरेल. लघवी साफ न होणे, आम्लपित्त, चक्कर येणे, पोट साफ न होणे अशा अनेक तक्रारींवर आवळा अत्यंत गुणकारी आहे. आवळ्यात ‘क’ जीवनसत्त्व भरपूर प्रमाणात असल्यामुळे त्वचारोगावर आवळा उत्तम औषध आहे. आवळ्याच्या नियमित सेवनाने शरीरातील रक्ताभिसरण क्रिया सुरळीत चालू राहते. नियमित आवळा सेवनाने स्मरणशक्ती आणि बुद्धी वाढते. आवळ्याचा रस खडीसाखरेबरोबर दिला असता डोकेदुखी, पोट, छाती व गळ्यातील आग, चक्कर, तसेच आम्लपित्तामुळे होणारी उलटी व इतर लक्षणे कमी होतात. नियमित आवळा सेवनाने स्मरणशक्ती व बुद्धी वाढते. म्हणून आवळ्यापासून तयार केलेला च्यवनप्राश आहारात नियमितपणे घ्यावा.
तर खाऊ नये आवळा…
अनेकदा आपल्याला फळे फ्रिजमध्ये ठेवण्याची सवय असते, यामुळे फळे दीर्घ काळ टिकतात. पण हे खरे असले तरी काही फळे मात्र फ्रिजमध्ये न ठेवलेलीच बरी, म्हणून आवळे फ्रिजमध्ये ठेवू नयेत. त्यातून सर्दी, खोकला, ताप हे आजार झाले असतील तर फ्रिजमध्ये ठेवलेले थंड आवळे सेवन करू नयेत. आवळा थोडासा पिकलेला असावा. कच्चे आवळे खाऊ नयेत. आरोग्य आणि दीर्घायुष्य लाभण्यासाठी आवळ्याचा आहार आणि औषधी द्रव्य म्हणून उपयोग करता येतो. आवळ्यामध्ये ‘क’ जीवनसत्त्व मोठ्या प्रमाणात असते.
अनिल काळे,
संजीवनी निसर्ग उपचार केंद्र, पंढरपूर