फूड फॉर मूड

डॉ. मिलिंद पेशवे, प्राचार्य, डॉ. डी. वाय. पाटील इन्स्टिट्यूट ऑफ हॉटेल मॅनेजमेंट अँड केटरिंग टेक्नॉलॉजी, ताथवडे, पुणे

नमस्कार मित्रांनो, तुम्हाला माझी ही लेखांची मालिका आवडत असल्याचे अभिप्राय वेळोवेळी दिल्याबद्दल तुमचे मनःपूर्वक आभार. आज आपण ज्या विषयावर बोलणार आहोत तो आपल्या सर्वांच्या आयुष्याशी निगडित आहे. आजकालच्या धकाधकीच्या जीवनात सर्वांना खूप ताणतणावांना सामोरे जावे लागते. इतके की काही लोक अगदी नैराश्याच्या खोल दरीत लोटली जातात, दैनंदिन जीवनात आपण आपल्या ह्या ताणाच्या संतुलनासाठी बरेच काही प्रयत्न करीत असतो. मन शांत राहावं, आपल्या भावना संतुलित असाव्या ह्यासाठीही खूप काही करीत असतो. पण तुम्हाला माहीत आहे का, आपला दैनंदिन आहार हा ह्या सगळ्या गोष्टी साधण्यासाठी आपली मदत करू शकतो? अन्नसंशोधनाच्या मदतीने काही खाद्यघटकांच्या वैशिष्ट्यांचा सखोल अभ्यास करून आपण आपल्या आहाराच्या मदतीने आपल्या मूड्सवर नियंत्रण मिळवू शकतो.

अन्न आणि मूड : तुम्ही काय खाता आणि तुम्हाला कसे वाटते, यामधील संबंध शोधण्याचा आज आपण प्रयत्न करणार आहोत. हा लेख, तुमच्या जीवनात आहाराच्या माध्यमातून मानसिक संतुलन कसे साध्य करता येईल, यावर प्रकाश टाकेल.
तुमचा दिवस कितीही आव्हाने घेऊन येत असला तरीही, तुमचा उत्साह उच्च असला तर त्या आवाहनांना सामोरे जाणे सोपे होते. जेव्हा तुम्हाला भूक लागली असेल किंवा तुमच्या शरीरात मुख्य पोषक तत्त्वांची कमतरता असेल, तेव्हा चांगला मूड असणे कठीण आहे. पण काही खाद्यपदार्थ खाल्ल्याने वाईट मूड दूर ठेवण्यास खरोखर मदत होते का? आपला आहार आपल्या मूडवर कसा प्रभाव टाकतो, याबद्दल वैज्ञानिक समुदायाला अजून बरेच काही शिकायचे आहे. आपल्याकडे अद्याप संपूर्ण संदर्भ नसला तरी आपल्याकडे नक्कीच काही संकेत आहेत. मुळात, अन्नाचा आपल्या मनःस्थितीवर कसा परिणाम होतो, याचे विज्ञान या समीकरणावर आधारित आहे. आहारातील बदल आपल्या मेंदूच्या संरचनेत, रसायनशास्त्रात आणि शरीरशास्त्रात बदल घडवून आणतात, ज्यामुळे वागण्यात बदल होतो! संशोधनात असे दिसून आले आहे, की आपण आपल्या खाण्याच्या सवयींद्वारे आपला मूड स्थिर ठेवण्यासाठी काही गोष्टी करू शकतो.

अन्न आपल्या मूडवर कसा परिणाम करू शकते?
आपण कोणते पदार्थ खावे आणि कोणते खाऊ नये, हे जाणून घेणे खरोखर गोंधळात टाकणारे असू शकते, विशेषत: जेव्हा असे वाटते, की सल्ले नियमितपणे बदलत राहतात. तथापि, पुरावे सूचित करतात, की आपल्या शारीरिक आरोग्यावर परिणाम करण्याबरोबरच, आपण जे खातो त्याचा आपल्या भावनांवरही परिणाम होऊ शकतो. तुमचा आहार सुधारल्याने तुमचा मूड सुधारण्यास मदत होऊ शकते, तुम्हाला अधिक ऊर्जा देते आणि तुम्हाला अधिक स्पष्टपणे विचार करण्यास मदत करते. अन्नासह तुमचा मूड कसा व्यवस्थापित करावा? या टिपा तुम्हाला तुम्ही काय खाता आणि तुम्हाला कसे वाटते, यामधील संबंध शोधण्यात मदत करतील.

• नियमित खाणे :
तुमच्या रक्तातील साखर कमी झाल्यास तुम्हाला थकवा, चिडचिड आणि उदास वाटू शकते. नियमितपणे खाणे आणि हळूहळू ऊर्जा सोडणारे अन्नपदार्थ निवडणे आपल्या साखरेची पातळी स्थिर ठेवण्यास मदत करेल. स्लो-रिलीज एनर्जी फूड्समध्ये हे समाविष्ट आहे. पास्ता, तांदूळ, ओट्स, संपूर्ण धान्य ब्रेड आणि तृणधान्ये, नट आणि बिया.
• भरपूर पाणी प्या :
जर तुम्ही पुरेसे द्रव पीत नसाल तर तुम्हाला लक्ष केंद्रित करणे किंवा स्पष्टपणे विचार करणे कठीण होऊ शकते. तुम्हाला बद्धकोष्ठतादेखील वाटू शकते. (ज्यामुळे कोणाचाही मूड चांगला नसतो).
• आपल्या आतड्याची काळजी घ्या :
कधीकधी तुमचे आतडे तुम्हाला भावनिकदृष्ट्या कसे वाटत आहे, हे प्रतिबिंबित करू शकते. जर तुम्ही तणावग्रस्त किंवा चिंताग्रस्त असाल तर यामुळे तुमचे आतडे मंद होऊ शकतात किंवा वेग वाढू शकतो. निरोगी पचनासाठी तुम्हाला भरपूर फायबर, द्रवपदार्थ आणि नियमित व्यायाम करणे आवश्यक आहे. निरोगी आतड्यांतील पदार्थांमध्ये हे समाविष्ट आहे. फळे, भाज्या आणि संपूर्ण धान्य, बीन्स, कडधान्ये, जिवंत दही आणि इतर प्रो-बायोटिक्स.
• पुरेसे प्रोटिन मिळवा :
प्रोटिनमध्ये अमिनो अॅसिड असतात, जे तुमच्या मेंदूला तुमचे विचार आणि भावना नियंत्रित करण्यासाठी आवश्यक असलेली रसायने बनवतात. हे तुम्हाला अधिक काळ आनंदी ठेवण्यासदेखील मदत करतात. प्रोटिन यामध्ये असतात : चरबीरहित मांस, मासे, अंडी, चीज, शेंगा (मटार, बीन्स आणि मसूर), सोया उत्पादने, नट आणि बिया.
• कॅफीनचे व्यवस्थापन :
कॅफीन एक उत्तेजक आहे, याचा अर्थ ते तुम्हाला ऊर्जेचा झटपट स्फोट घडवून आणतात, परंतु नंतर तुम्हाला चिंता आणि उदासीनता वाटू शकते, विस्कळीत झोप येऊ शकते. (विशेषत: तुम्ही झोपण्यापूर्वी ते सेवन केल्यास). कॅफीन असलेली उत्पादने : चहा, कॉफी, चॉकलेट, कोला आणि इतर उत्पादित ऊर्जापेये.
• योग्य फॅट्स खाणे :
तुमच्या मेंदूला चांगले काम करण्यासाठी फॅटी ॲसिडची (जसे की, ओमेगा -३ आणि -६) गरज असते. त्यामुळे सर्व फॅट्स टाळण्याऐवजी योग्य ते खाणे महत्त्वाचे आहे. निरोगी फॅट्स यामध्ये आढळतात : मासे, पोल्ट्री, नट (विशेषतः अक्रोड आणि बदाम), ऑलिव्ह आणि सूर्यफूल तेल, बिया (जसे की, सूर्यफूल आणि भोपळा), एवोकॅडो, दूध, दही, चीज आणि अंडी.
कृपया लक्षात ठेवा : जर तुम्हाला सतत नैराश्य येत असेल, तर तुमचा मूड सुधारण्यासाठी अन्नावर अवलंबून राहू नका. मानसशास्त्रज्ञ, मनोचिकित्सक किंवा सामाजिक कार्यकर्ता यांसारख्या व्यावसायिकांकडून वैद्यकीय मदत घ्या. कोठे वळायचे, याची तुम्हाला खात्री नसल्यास, तुमच्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. चला तर मग तुमचा मूड चांगला ठेवण्यासाठी पुढच्या महिन्याच्या खाद्यपदार्थांची यादी तयार करायला घ्या. आता तुमची रजा घेतो आणि लवकरच पुन्हा भेटू अन्नसंशोधनाच्या ह्या प्रवासात अजून काही उमगतंय का ते शोधायला. तूर्तास धन्यवाद !!