तो राजहंस एक..!

रोज झोपताना पायापाशी बसणाऱ्या आणि सकाळी उठून छाताडावर नाचणाऱ्या संकटांना सहप्रवासी मानून त्याच्या समवेत अखंड संघर्षाची जीवनयात्रा दिमाखाने जगणाऱ्या एम. एन. नवले नावाची ही एक दंतकथा नाही तर गुढकथा आहे ! माडगूळकरांच्या कवितेतील ‘ तो राजहंस ‘ हा एकच होता, तसा शिक्षण क्षेत्राच्या सह्याद्रीवर सिंहगडचे लेणे कोरणारा हा राजहंस देखील एकमेव नव्हे तर एकमेवाद्वितीय आहे !

भाकरीचा चंद्र शोधण्यासाठी पुण्यात येऊन मास्तरकी करणारा एक नवयुवक दशकभराच्या अपार मेहनतीने आभाळाएवढे शिक्षणसाम्राज्य निर्माण करू शकतो, ही दंतकथा केवळ तेच वास्तवात उतरवू शकतात. देशस्थ – परदेशस्थ शिक्षणाला गवसणी घालत सिंहगडचा परिसस्पर्श लाभलेल्या प्रत्येकाला आभाळा एवढे कर्तुत्व निर्माण करून देण्याची संधी या सामान्य शिक्षकाने शैक्षणिक आणि व्यावसायिक परिघावर निर्माण केली.

प्राणांतिक यातना सहन करून भविष्य घडविणाऱ्या शिक्षणाचा वसा ज्या सावित्रीबाई फुले आणि महात्मा ज्योतिराव फुले यांनी आयुष्यभर जोपासला, ज्यांनी अंगावर शेण आणि मातीचे मारे सहन करत समाजाला उज्ज्वल भविष्याची शिक्षण वाट दाखविली, त्याच वाटेवरचा हा पांथस्थ त्यांच्यासारख्याच हाल – अपेक्षा, बदनामी, तिरस्कार, ‘ नाही रे ‘ वर्गाच्या अस्तित्वाची जाणीव सहन करत करत सरस्वतीच्या ज्ञान मंदिरातील मानाच्या ‘सिंहासना’ वर विराजमान झाला.

प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्षपणे पाच लाख कुटुंबाच्या चरितार्थाचा महाकुंभ असलेल्या सिंहगडमधील हा अमृत कलश या लाखो कुटुंबीयांच्या समृद्धीचा मूलमंत्र आहे. समोर येणाऱ्याला न्याय देण्याची दानशूरता, त्याला मोठं करण्याची कृतीशीलता आणि त्याच्या विचारांना समृद्ध करणारे संकल्प त्याच्या मनामध्ये पेरत हजारो लोक एम एन नवले नावाच्या माणसाच्या विद्यापीठातून समृद्ध झाले.

ऊर्जा ही नेहमी ऊर्ध्वगामी असते आणि तिचा मार्ग ती सतत शोधत असते. ही ऊर्जा दडपून टाकण्याचा प्रयत्न होत असताना, ती कधी ‘स्वतंत्र ‘ होते आहे म्हणून तर कधी संपन्न होते आहे म्हणून … कधी आपल्या जातीच्या परीघाबाहेरील घटकांना प्रतिष्ठा देते आहे म्हणून … ती दाबण्याचा सतत प्रयत्न झाला आणि याच प्रयत्नात अनेकांनी अन्यायाचे आसूड, बदनामीच्या कैरी झाडल्या.

परंतु, या सगळ्यांवर मात करून सिंहगडच्या गगनचुंबी इमारतीच्या सहाव्या मजल्यावर हा राजहंस आजही मनसोक्त बागडतो आणि तितक्याच दिमाखाने आपले विहित कार्य देखील पूर्ण करतो आहे. ना कुणाची फिकीर , ना कुणाची इर्षा , ना कुणाचा सूड घेण्याची भावना आणि ना कुणाला पोसण्याची लाचारी … देश विदेशात पसरलेल्या सिंहगडच्या वटवृक्षाच्या पारंब्या आणखीन बळकट कशा होतील, या ध्यासाने अखंड चार दशके हा कर्मयज्ञ अव्याहत सुरू आहे.

नैतिक अनैतिकतेच्या , सत्य – असत्याच्या वास्तवाचे भान न ठेवत वृत्तपत्रीय रकान्यांमधून उडवलेले शाईचे शिंतोडे या दिव्य – दाहक महायज्ञाला कलंकित करू शकले नाहीत. शिक्षण क्षेत्रात आज सिंहगची जी भव्यता उभी राहिली आहे, त्याची बरोबरी आज या पंचक्रोशीतील एकही संस्था करू शकत नाही.

भारतात प्लेसमेंटमध्ये प्रथम क्रमांक, महाराष्ट्रात क्षेत्रफळाच्या दृष्टिकोनातून सर्वात विस्तीर्ण क्षेत्रफळांचा प्रथम क्रमांकाचे कॅम्पस, देश-विदेशात नोकरीच्या संधी मिळालेल्या उमेदवारांमध्ये प्रथम क्रमांकाची संस्था, अजस्त्र आणि अवाढव्य इन्फ्रास्ट्रक्चर, सह्याद्रीच्या डोंगरांना कवेत घेऊन त्यावर नंदनवन फुलविणाऱ्या नैतिक शिक्षणाची गंगोत्री आणि तितक्याच विशाल सह्याद्रीसारखे कणखर असलेले मन म्हणजे प्रा. एम. एन. नवले हा अमृतकुंभ.

त्यांची शतकोत्तर वाटचाल व्हावी आणि त्यांच्या निरामय शताब्दी पूर्तीचा उत्सव साजरा करण्याची संधी या सह्याद्रीला मिळावी. सिंहगडच्या कड्या- कपाऱ्यातून त्याचे निनाद घुमावेत आणि त्या सोहळ्याचे साक्षीदार होण्याची संधी आम्हा सर्व पांथस्थांना मिळावी, ह्याच मनःपूर्वक शुभेच्छा !