कमळाची बाग फुलविणारा अवलिया…

पुणे : पुण्याजवळील डुडुळगाव येथील सतीश गादिया हे गेल्या १८ वर्षांपासून कमळाची शेती करीत आहेत. वाटलं ना आश्चर्य! राज्यभरातूनच नाही तर इंग्लंड, अमेरिका, बँकॉक, न्यूझीलंड आदी देशांतून इथल्या कुमुदिनी पाहाण्यासाठी हौशी मंडळी येतात.
गादिया यांच्या आजींना देवपूजेसाठी फुले लागायची. नदीकाठच्या परिसरातून गादिया तिला पूजेसाठी कमळफुलं आणून द्यायचे. त्यातूनच त्यांना कमळफुलं आवडायला लागली. पुढे मोठेपणी त्यांचे हे कमळवेड पाहून त्यांचे सासरे सुभाष रुणवाल यांनी आळंदी जवळील डुडुळगावात एक एकर जमीन दिली.

तोपर्यंत गादियांकडे तीन ते चार प्रकारची कमळ रोपे होती. मग कमळ रोपांच्या शोधात गादियांनी आजपर्यंत ओरिसा, बिहार, उत्तर प्रदेश, प. बंगाल, तामिळनाडू, महाराष्ट्र, केरळ, आदी राज्यं पालथी घातली. कमळ बागेचे खास आकर्षण म्हणजे १०८ पाकळ्यांचे असणारे सर्वांत मोठे कमळ. हे कमळ त्यांनी केरळमधून मिळवलं. मखना या जातीची वॉटरलीली नावाची जात ही त्यातलीच. लीली प्रकारातली. तिची पाने पाच ते दहा फूट गोलाकार व्यासाची असतात. व्हिक्टोरिया जातीच्या कमळाची पानंसुद्धा पाच ते दहा फुटांपर्यंत मोठी आहेत. कमळाचे १०८ प्रकार गादियांच्या बागेत आहेत.

कमळकेशर हे थंड प्रकृतीच्या त्वचेला तजेला देण्यासाठी वापरले जाते. माझे कमळाचे प्रेम पाहून सुरुवातीला लोक मला वेडे म्हणत असत. मात्र, नंतर कमळाची शेती पाहून कौतुक होऊ लागले. माझ्या शेतातील कमळांची फुले ही माझी मुले आहेत.

_सतीश गादिया

कमळरोपांच्या शोधात गादियांनी ओरिसा, बिहार, उत्तर प्रदेश, प. बंगाल, तामिळनाडू, महाराष्ट्र, केरळ, आदी राज्ये पालथी घातली. एकदा ओरिसातल्या तळ्यात कमळांचे कंद मिळवत असताना मगर त्यांच्या पाठीमागे लागली. बिहारमध्ये कमळकंद मिळविताना कमळाच्या तळ्यातच ते रुतले. त्यावेळी मित्रांच्या मदतीने त्यांना त्या तळ्याबाहेर काढले. नारळ जसा कल्पवृक्ष असतो तसेच कमळाला देखील कल्पवेल म्हणावे लागेल, असे गादिया सांगतात. कुमुदिनीच्या बियांपासून लाडू बनविले जातात.

कमळाच्या फुलांचा ज्यूस, कमळ फुलाचे सरबत, कमळांचे कमळकंद, कमळ चटणी, कमळ पावडर, कमळांच्या बियांपासून बनविली जाणारी खीर येथे मिळते. कमळबियांचा अनेक भाज्यांमधून उपयोग केला जातो. कमळदेठांमध्ये फायबरचे प्रमाण जास्त असते. कमळदेठाची भाजी, भजी, कबाब, लोणचे केले जाते. कमळाच्या पानांची चविष्ट भजीही ते बनवितात. कमळाच्या पानांपासून पत्रावळीही केल्या जातात. कमळ कंदसुद्धा बनविला जातो. कापडासाठी कमळाच्या तंतूला मणिपूरमधून मागणी आहे.