लेकीसाठी लावले पाहिजे झाड…

प्रा. के. एस. पुकाळे

सुंदर उपक्रम, हे तर प्रत्येकाने करावयास पाहिजे…! आम्ही करतो तुम्ही? आठ दिवसांपूर्वी मित्राला मुलगी झाली. तिच्या बारशाचे सुरू असतानाच गावाने सुरू केलेल्या ‘लेकीचे झाड’ ही अनोखी रित पार पाडण्याची तयारीही सुरू झाली. मंगळवेढा बोरले गाव, तिथे एक नवीन परंपरा चालू केली आहे. तिथल्या ग्रामस्थांनी लेक सासरी जाताना तिच्या नावाने एक झाड लावायचं आणि त्याचं संगोपन आपल्या मुलींसारखं तिच्या आई-वडिलांनी करायचं. गावात प्रवेश केला की, अशी बरीच झाडं दिसतील. खरंच किती छान उपक्रम आहे. लेकीचे झाड ही संकल्पना ज्यांना मुलगी आहे त्यांनी लेकीचं झाड म्हणून एक झाड लावून मुलीसोबत त्या झाडाचा अभिषेक करण्यात आला आहे. जेणेकरून लग्न होऊन सासरी गेलेल्या मुलीला जेव्हा केव्हा गावात येईल तेव्हा ते झाड बहरलेले दिसायला हवे… सध्याच्या या परिस्थितीत माणसांची नाती बहरलेली दिसत नाही म्हणून बहरलेले माहेरचं झाड हे कायम सासरच्या त्या मुलीला आयुष्यभरासाठी सावलीचा आधार देईल… म्हणून ही संकल्पना डोळ्यांसमोर ठेवून आम्ही वृक्षारोपण करीत आहोत या संकल्पनेला अनुसरून गावामध्ये साधारण १००० झाडांचे लागवडीचे उद्दिष्ट ठेवून काम करीत आहोत.

सद्यस्थितीत वृक्षारोपण ही काळाची गरज आहे ही गरज ओळखून मिळेल त्या साधनाने, मिळेल त्या परिस्थितीत फक्त वृक्षलागवड करणे हेच उद्दिष्ट समोर ठेवले तर सर्वांना सोबत घेऊन काम करीत गेल्यास कुठल्याही गोष्टीची अडचण निर्माण होत नाही. अथवा त्या अनंत अडचणींवर मात करून तुम्ही तुमचे चांगले कार्य करू शकता. याचा भाग म्हणून गावातील राजकारणाने एकमेकांची डोकी फोडणारी तरुण मंडळी निसर्गाच्या या कामासाठी एकत्र यायला लागली. प्रत्येकाच्या मनामध्ये आपुलकीची भावना निर्माण व्हायला लागली. प्रत्येकाला वृक्षाचे महत्त्व कळू लागले. प्रत्येकाने स्वतःच्या कुटुंबाच्या नावाने झाडे लावण्यास सुरुवात केली, तसेच कुटुंबातील प्रत्येक सदस्याच्या वाढदिवसानिमित्त एक झाड लावावे व त्याचे संगोपन कमीत कमी पुढील तीन वर्षे काळजीने करावे. तसे केल्यास झाडाची योग्य ती वाढ झाल्यानंतर ते स्वतः जमिनीमध्ये व्यवस्थितपणे तग धरू शकते. हळूहळू लोकांची मानसिकता बदलू लागली. लोकांमध्ये देशी प्रकारचे वृक्ष लागवड मोठ्या प्रमाणात व्हावी याकडे लक्ष आहे. त्याचप्रमाणे भारतीय आयुर्वेदात भारतामध्ये दुर्मीळ अशा औषधी वनस्पती उपलब्ध होत्या, परंतु काँक्रीटच्या या जंगलांमध्ये हळूहळू नष्ट होत चालल्या आहेत. हे कुठेतरी थांबण्यासाठी आपण यासाठीही पुढाकार घेतला पाहिजे. एक उत्तम उदाहरण म्हणजे वृक्ष पांगारा…

लहानपणी पाठीला लाकूड बांधून पोहायला कोण कोण शिकले, जुन्या लोकांना नक्की माहीत असेल ते लाकूड पांगारा असायचे. पांगारा झाडाची साल व पाल्याचा आयुर्वेदिक उपयोग तर आहेच, पण याला लाल मनमोहक फुले येतात. पक्षी, भुंगे, मधमाश्या यातील मध पिण्यासाठी येतात. त्यामुळे परागीभवन होते. परागीभवन चांगले झाले तर उत्पादन चांगले येते, शेताच्या बांधावर पाहिले हे वृक्ष दिसत होते, पण आता पांगारा वृक्ष फार कमी दिसत आहे. पांगारा लावला पाहिजे व त्याचे संगोपन झाले पाहिजे. एक मित्र, एक वृक्ष ग्रुप वृक्षारोपणात ही झाडे लावतो व जगवतो. आतापर्यंत १०० झाडांपेक्षा जास्त झाडे लावली आहेत. गावांमध्ये सुरू असलेल्या लेकीचे झाड या संकल्पनेला साथ म्हणून नव्या जन्मलेल्या मुलीच्या नावाने रोप लावण्याची आणि मुलीच्या वाढीसोबत रोपाच्या वाढीचीही काळजी घेण्याची परंपरा सुरू केली. मुलगी जसजशी मोठी होईल तसतसं रोपट्याचं झाड होत जाईल. डोळ्यांसमोर मोठी होणारी पोर आणि तिच्यासोबतच मोठं होत गेलेलं झाड या आनंदाच्या क्षणांचे साक्षीदार होण्यासाठी आणि वृक्षांची संख्या वाढवण्यासाठी गावकर्‍यांमध्ये एकत्र येऊन एक चांगला उपक्रम राबविला जात आहे.